Bilety po MZK

W 1952 roku Miejskie Zakłady Komunikacyjne w Krakowie zostały, zgodnie z planem, przekształcone w pełnoprawne przedsiębiorstwo państwowe, podlegające bezpośrednio władzom PRL. Pierwsze bilety nowopowstałej firmy nie różniły się niczym od ostatnich serii MZK oraz KMKE, poza oczywiście nazwą przewoźnika.

[peg]

Bilety tramwajowe dziurkowane

Podobnie jak to było wcześniej, bilety były podzielone na różne rodzaje. Podstawowym podziałem, poza biletami ulgowymi oraz normalnymi, był rodzaj środka transportu. Tym razem podział ten był w większości jednolity dla całego kraju. Jeden rodzaj biletów obowiązywał na tramwaje oraz nigdy nie uruchomione w Krakowie trolejbusy.

Bilety autobusowe dziurkowane

Drugi wzór biletów obowiązywał w autobusach komunikacji miejskiej. Informował o tym stosowny napis na awersie biletu. Zgodnie z obowiązującym wówczas taryfikatorem nie było mowy o zamianie biletów między środkami transportu.

Rewersy biletów z okresu PRL

W związku z jak największym ujednoliceniem wszystkich elementów nadzorowanych centralnie przez ówczesny rząd, rewersy nie były już tak różnorodne jak przed II Wojną Światową. W większości zawierały miejsce na pieczątkę zakładu pracy, datę przejazdu, przypomnienie zasad panujących w transporcie zbiorowym albo apel do obywateli. Jedynymi reklamami jakie występowały, były materiały Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń.

Bilety bagażowe

Jednakże, nie wszystkie tradycyjne i sprawdzone elementy przedwojenne zostały usunięte z transportu zbiorowego wraz z nowym ustrojem. W dalszym ciągu zachowano między innymi specjalne dopłaty do przewozu dużego bagażu w wozach MPK. Podobne rozwiązanie funkcjonowało także zdecydowanie później, bo na przełomie XX i XXI wieku.

Bilety nocne

Kolejnym specjalnym rodzajem biletów były bilety na przejazd pojazdami komunikacji nocnej. Bilety nocne, na przejazd w godzinach 23:30-5:30 były dwukrotnie droższe od tych obowiązujących w komunikacji dziennej. Tramwaje kursujące w tych godzinach funkcjonowały już od końca lat ’40 i były bardzo popularne do końca lat ’80. Dopiero w latach ’70 zaczęto uruchamiać więcej linii nocnych autobuowych, kosztem linii obsługiwanych tramwajami.

Bilety na autobusy pospieszne

Szybko rozwijająca się komunikacja miejska wymuszała także rozwinięcie taryfy biletowej na nowopowstające, wcześniej niestosowane rodzaje linii. Dotyczy to szczególnie trakcji autobusowej, która wcześniej była tylko uzupełnieniem dla tramwajów. Ze względu na gwałtowną rozbudowę Krakowa i nienadążającą za tym budowę infrastruktury tramwajowej, powstawało coraz więcej linii autobusowych. Poza liniami zwykłymi, uruchamiano między innymi linie pospieszne, zatrzymujące się tylko na niektórych przystankach. Miały zapewnić szybki dojazd między odległymi od siebie częściami miasta, a także stanowić swoistą konkurencję dla transportu szynowego. Ze względu na duże skrócenie czasu podróży, w większości miast Polski obowiązywały na nie droższe bilety niż na linie zwykłe.

Bilety strefowe (podmiejskie)

Do tworzonych zakładów przemysłowych potrzebna była bardzo duża ilość pracowników, więc zaistniała potrzeba zapewnienia dojazdu do Krakowa także ludziom mieszkającym na terenach poza miastem. W tym celu utworzono autobusy strefowe, kursujące poza granice administracyjne Krakowa. Jak pokazują poniższe bilety, tych stref było wiele i były zależne od odległości jaką autobus musiał pokonać poza miastem. Swoistą ciekawostkę stanowią pojedyncze sztuki biletów strefowych na tramwaje. W Krakowie tramwaje podmiejskie nie występowały, ale w innych polskich aglomeracjach były często podstawowym środkiem transportu wielu ludzi – na przykład w Łodzi czy Katowicach.

Bilety autobusowe specjalne

W kolekcji znajdują się także bilety autobusowe specjalne, na przejazdy w przypadku których nie miała zastosowania standardowa taryfa komunikacji miejskiej.

Bilety tramwajowe kasowane

Rozwój techniki, a w szczególności automatyki doprowadził z czasem do zmian w tradycyjnym systemie komunikacji miejskiej. Wprowadzenie automatów biletowych oraz kasowników, a także automatycznych drzwi w pojazdach powodowało wypieranie z nich konduktorów na rzecz samoobsługi przez pasażerów oraz prowadzących pojazdy. Były jednakże to zmiany płynne, więc przez długi okres równolegle kursowały pojazdy z obsługą konduktorską oraz bez niej. W przypadku tramwajów rozróżniono wagony przy pomocy dużych liter “A” oraz “S” oznaczających wagony automatyczne oraz samoobsługowe. Z tego powodu można spotkać zarówno nowsze bilety, przeznaczone do skasowania w kasowniku przedziurawione szczypcami konduktorskimi, jak i starsze bilety dedykowane dziurkowaniu ręcznemu, z wybitymi cyframi kasownika.

Bilety autobusowe kasowane

Podobna droga rozwoju dotknęła także krakowskie autobusy, jednak tutaj zmiany nastąpiły zdecydowanie szybciej ze względu na krótką żywotność pojazdów, które wymieniano na nowsze dużo szybciej niż tramwaje, stąd nawet nie występowało oznaczenie rozróżniające autobusy z konduktorem oraz bez niego.

Bilety pracownicze jednorazowe

Tramwaje oraz autobusy stanowiły w krajach tzw. “Demokracji Ludowej” podstawowy środek transportu ludzi ze względu na bardzo ograniczony dostęp do pojazdów prywatnych, a także do paliw. Stąd w zakładach pracy wydawano swoim pracownikom bilety, aby umożliwić im dojazd do miejsca pracy. Oprócz zwykłych biletów jednorazowych z przybitymi pieczątkami przedsiębiorstw i instytucji, występowały także specjalne bilety, nakierowane na te podmioty.

Bilety (karty) pracownicze miesięczne

Istniały także pracownicze karty miesięczne do wielokrotnych przejazdów, na jedną lub kilka linii, ułatwiając regularne dojazdy do pracy na tych samych trasach. Oprócz tego były w obiegu imienne legitymacje dla osób prywatnych i młodzieży akademickiej, których zbiór zostanie Państwu zaprezentowany w osobnym artykule.

Bilety ogólne z końca lat ’80

Z czasem taryfa biletowa przechodziła kolejne zmiany. Niektóre rodzaje biletów były złączone w jeden, w wyniku czego był wspólny bilet na tramwaj, trolejbus i autobus, w dalszym ciągu ważne na terenie całego kraju. Później wprowadzono bilety dwukrotnego kasowania, już coraz bardziej podobne z wyglądu do biletów współczesnych. Ewolucję dotychczasowej taryfy biletowej pokrzyżowała zmiana ustrojowa w 1989 roku i restrukturyzacja spółek państwowych, prywatyzacja dużej części z nich oraz zmiana modelu gospodarki.

Dalsza historia

Powyższe zmiany wymusiły prawdziwą rewolucję we wszystkich aspektach działania przedsiębiorstw, także tych komunikacyjnych. Państwowe przedsiębiorstwa MPK, MZK oraz PKS były przekazywane samorządom, likwidowane lub prywatyzowane. W 1990 dotknęło to także krakowskie MPK, które zostało podzielone na sześć spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, będących własnością miasta Krakowa, w tym MPK Sp. z o. o. (główna spółka, odpowiedzialna za przewozy) lub MZNT Sp. z o. o. (Miejski Zakład Naprawy Tramwajów). Zmiany zachodziły także w zarządzaniu spółką – rozpoczęto wdrażanie systemów komputerowych na szeroką skalę, a także zmianę taryfy biletowej na taką wzorowaną na rozwiązaniach z zachodniej Europy. Więcej informacji o tych zmianach znajdą Państwo w kolejnym artykule, opisującym historię krakowskich biletów po 1989 roku.